Hoe terugval onderdeel kan zijn van herstel

Veel mensen denken dat een terugval betekent dat een behandeling niet gelukt is. Maar volgens collega Nicole Kennedy, Hoofdbehandeling Forensisch bij Tactus, is dat een grote misvatting. “Het doorbreken van een verslaving is een proces dat tijd kost. Terugval kan juist een leerzaam onderdeel zijn van herstel.”

Stoppen met middelengebruik beïnvloedt veel aspecten van iemands leven. Nicole legt uit: “Gedragsverandering is complex en gebeurt zelden in één keer. Iedereen die ooit een gewoonte heeft geprobeerd te veranderen, zoals meer sporten of minder snel geïrriteerd raken, weet dat dit een proces van vallen en opstaan is. Dat geldt ook voor verslaving.”

De maatschappelijke perceptie van terugval

Er heerst nog altijd een stigma rondom verslaving. Veel mensen zien het als een keuze en verwachten dat iemand na één behandelpoging ‘succesvol’ moet zijn. “Die gedachtegang is te simpel,” zegt Nicole. “Zelfs iets ogenschijnlijk kleins als Dry January of een dieet volhouden blijkt voor de meeste mensen al een uitdaging. Verwachten dat iemand die jarenlang afhankelijk is geweest van een middel, in één keer kan stoppen is dus ook niet realistisch.”

Verslaving moet volgens Nicole meer gezien worden als geestelijke gezondheidsproblematiek. “Er zit altijd een onderliggende oorzaak, zoals trauma of een psychische aandoening. Het is belangrijk om dat te erkennen en de behandeling daarop aan te passen.”

Terugval als leermoment

Terugval betekent niet dat iemand weer helemaal vanaf nul moet beginnen. “We zien in de praktijk vaak dat een terugval juist inzicht geeft. Cliënten realiseren zich dat het middel zijn functie – bijvoorbeeld verdoven of vergeten – niet meer op dezelfde manier vervult. Ze hebben tijdens hun behandeling al veel geleerd en kunnen die kennis inzetten om bij een volgende poging beter voorbereid te zijn.” Dat inzicht is een belangrijke factor in het slagen van een behandeling. “Sommige cliënten hebben meerdere pogingen nodig om echt te stoppen. De mate van motivatie en het verkrijgen van zelfinzicht spelen daarin een grote rol.”

Binnen de kliniek van Tactus wordt openheid rondom terugval aangemoedigd. “We willen dat cliënten er eerlijk over zijn, zodat we samen kunnen analyseren wat er gebeurd is en wat ze ervan kunnen leren. Laat je je uit het veld slaan of pak je het op als een leermoment? Het is geen kwestie van ‘opnieuw beginnen’, maar van doorontwikkelen en beter begrijpen waar de valkuilen liggen.”

De kans op een succesvolle behandeling neemt toe naarmate de cliënt meer inzicht krijgt in zijn of haar eigen patronen. “We zien dat groepsbehandelingen en ervaringsdeskundigen hierin een belangrijke rol spelen. Cliënten leren van elkaar en horen van anderen die al verder zijn in hun herstelproces. Die gesprekken maken vaak de meeste indruk.”

Volhouden loont

In de kliniek ziet Nicole dat de helft van de cliënten terugvalt. “Sommige mensen denken bijvoorbeeld eerst dat ze alleen de middelen die voor grote problemen zorgen hoeven te bannen en andere middelen nog wel kunnen gebruiken. Of ze denken dat recreatief gebruik nog wel mogelijk is. Een terugval zorgt dan vaak voor nieuwe inzichten. We zien regelmatig cliënten die na meerdere behandelpogingen alsnog langdurig stoppen. Terugval betekent niet dat alles voor niets is geweest – het kan juist een stap vooruit zijn.”

De boodschap van Nicole is helder: terugval hoort bij het proces van gedragsverandering en is geen mislukking. Door open te blijven kijken naar de signalen, te leren van fouten en ondersteuning te zoeken, is blijvend herstel mogelijk. “Het gaat er niet om hoe vaak je valt, maar hoe je ermee omgaat en weer opstaat.”